قفل‌سازي از دوران صفويه در ايران به اوج خود رسيده و صنعت قفل‌سازي چالشتري که شهرت جهاني دارد توانسته دو اصالت يونسکو را کسب و قفل درب کعبه که در حال حاضر در موزه عربستان نگهداري مي‌شود از نمونه‌هاي قفل چالشتري است.
به گزارش
هفت چشمه به نقل از
فارس، صنعت قفل‌سازي از گذشته‌هاي بسيار دور از اهميت ويژه‌اي برخوردار بوده و به دو شکل انساني و حيواني ساخته مي‌شده است.
قفل‌هاي ساخته شده در گذشته شامل دو نوع تصويري و هندسي و يا قفل‌هاي ثابت درب مانند کلون و قفل‌هاي فلزي مانند قفل فنري با کليد پيچي بوده‌اند.
قفل‌سازي از دوران ساسانيان در ايران رواج داشته و بعد از اسلام به ويژه در دوران صفويه به اوج خود مي‌رسد.
پيدايش و ساخت قفل‌هاي فولادي در دوران حکومت صفويه از سوي "استاد صنيع الصنايع"، تحولي بزرگ در اين صنعت پديدار کرد و باعث معرفي آن به مردم دنيا شد.
*قفل چالشتر نشان اصالت يونسکو دارد
چالشتر که يکي از قديمي‌ترين نقاط استان چهارمحال و بختياري و يکي از نواحي شهرکرد است، از همان دوران صفويه، صنعت قفل‌سازي رواج يافته و به شهرتي جهاني رسيده است، به طوري که قفل طلاي درب کعبه، قفل چالشتري بوده که نشان اصالت يونسکو را هم دارد.
براي ساخت قفل از آهن، مس، برنج، طلا، نقره، فولاد و آلياژهاي آن استفاده مي‌کنند.
همچنين هنر قفل‌سازي آميخته با هنرهاي قلمزني، طلاکوبي، نقره‌کوبي و منبت‌کاري روي فلزات است.
البته قفل‌هاي چالشتري امروزه به عنوان يکي از تزئينات دکورهاي گوناگون کاربرد دارد و در کمتر جايي ديده مي‌شود که اين قفل براي امنيت و حفاظت مورد استفاده قرار گيرد.
علت اين امر هم رواج قفل‌هاي صنعتي به ويژه از نوع چيني در بازارهاي مختلف است.
اساتيد بزرگي همچون "عبدالله رياحي چالشتري"، "احمد نيکزاد چالشتري"، "نقوي"، "نوربخش" و "محمدتقي رنجبر" از جمله افرادي هستند که در ساخت قفل‌هاي چالشتري از مهارت بسيار بالايي برخوردار بوده و توانستند تحولي بزرگ را در اين صنعت خلق و ايجاد کنند.
به عنوان نمونه، قفل طلاي درب خانه خدا (کعبه)، اثر "استاد عبدالله رياحي چالشتري" بوده که سال‌ها پيش(در دوران قاجار) در سفر خود به مکه مکرمه و اقامت يک ساله‌اش در جوار حرم امن الهي، ساخته و نصب شده است که اکنون در موزه عربستان نگهداري مي‌شود.
براي ساخت قفل 5 هزار و 500 گرمي درب کعبه از سوي "استاد عبدالله رياحي چالشتري"، از فولاد، طلا و نقره استفاده شده است.
"استاد عبدالله رياحي چالشتري"، حدود يک قرن پيش به ديار باقي شتافت.
از جمله قفل‌هاي اثر "استاد احمد نيکزاد چالشتري" هم قفل طلاي موجود در موزه امام رضا(ع) بوده که براي ساخت آن از يک کيلو و 280 گرم طلا استفاده شده است.
*کم وزن‌ترين قفل جهان اثر احمد نيکزاد چالشتري است
همچنين کم وزن‌ترين قفل جهان نيز با يک و نيم گرم وزن، اثر "استاد احمد نيکزاد چالشتري" بوده که اکنون در موزه لوور پاريس و نمونه‌هاي ديگري از قفل‌هاي اثر وي در موزه‌هاي لندن، هامبورگ و شيکاگو نگهداري مي‌شود.
"استاد احمد نيکزاد چالشتري" در سال 1367 دار فاني را وداع گفت و اکنون يکي از فرزندان پسرش به نام "يدالله" اين حرفه هنري را پيگيري مي‌کند.
"استاد يدالله نيکزاد چالشتري" که مراحل قفل‌سازي را نزد پدرش فرا گرفته، دو قفل بسيار ظريف ساخته که هر کدام با 30 قطعه، تنها چهار گرم وزن دارند و همچنين قفلي با همان قطعات به وزن پنج کيلوگرم ساخته که نشان‌دهنده مهارت نامبرده در صنعت قفل‌سازي است.
به نقل از بسياري صنعتگران و هنرمندان، "استاد يدالله نيکزاد چالشتري" تنها بازمانده از نسل هنرمندان قفل‌ساز چالشتري بوده که قفلي با 26 اثر و نماد ملي و اسلامي ساخته و به موزه آستان قدس رضوي تقديم کرده است.
اما "استاد نگهدار خواجه‌علي چالشتري" هم از ديگر صنعتگران هنرمند قفل‌ساز چالشتر است که افزون‌بر 20 سال است که در اين حرفه اشتغال دارد و قفل‌سازي را نزد "استاد احمد نيکزاد چالشتري" فرا گرفته است.
"استاد نگهدار خواجه‌علي چالشتري"، قفلي تزئيني ساخته که هشت ميلي‌متر طول و يک گرم وزن دارد و براي ساخت آن 360 ساعت وقت گذاشته است.
وي براي ساخت اين قفل زيبا، از 17 قطعه آهن و از وسايل ساده‌اي مانند چکش، اره، مته و سوهان استفاده کرده است.
"استاد خواجه‌علي چالشتري" تاکنون سه قفل مينياتوري بزرگ با روکش طلا ساخته و به موزه آستان قدس رضوي اهداء کرده است ولي در مجموع، در هنرها و فنون سنتي ايران، باورهاي مردم با هنر پيوند خورده است.
قفل براي ايراني‌ها، چيزي بيشتر از يک ابزار بوده و برايشان حتي گره‌گشايي را تداعي مي‌کرده است که به طور نمونه مي‌توان به قفل‌هاي بسته شده دخيل در امامزاده‌ها، بقاع متبرکه و اماکن مذهبي اشاره کرد.
نوشتن آيه‌هاي قرآن، اشعار و اوراد در قفل‌ها نشان‌دهنده اهميت توجه به ساخت اين صنعت هنري است.
*قفل چالشتر 2 نشان اصالت يونسکو دارد
مديرکل صنايع‌دستي، ميراث فرهنگي و گردشگري استان چهارمحال و بختياري در اين باره در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در شهرکرد گفت: صنعت قفل‌سازي در اين استان از دوران صفويه رواج داشته و بيشتر در چالشتر مورد توجه بوده است.
بهمن عسگري سوادجاني تأکيد کرد: قفل چالشتر اکنون دو نشان اصالت يونسکو به نام "استاد نگهدار خواجه‌علي چالشتري" گرفته که يکي براي "قفل گردن آويز" و يکي براي "قفل قلوه‌اي" بوده که به عنوان يک سند افتخار، نام چالشتر از توابع استان چهارمحال و بختياري را در دنيا برجسته کرده است.
وي افزود: اکنون سه تن از اهالي چالشتر، در استان چهارمحال و بختياري به صنعت قفل‌سازي مشغول هستند.
عسگري سوادجاني تصريح کرد: حضور در نمايشگاه‌هاي ملي و بين‌المللي، برگزاري نشست‌ها و گردهمايي‌هاي علمي کشوري و برنامه‌ريزي براي حضور صنعتگران قفل‌ساز چالشتري در ميادين فرهنگي جهاني از مهم‌ترين برنامه‌هاي اداره‌کل ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري استان چهارمحال و بختياري با هدف معرفي بيشتر قفل چالشتري به مردم دنيا و حفظ اين صنعت هنري اصيل است.
*قفل چالشتري در موزه کشورهاي صاحب‌نام دنيا نگهداري مي‌شود
کارشناس اداره‌کل ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري استان چهارمحال و بختياري نيز گفت: اين اداره‌کل برنامه‌هايي را براي ساماندهي وضعيت هنر صنعتي قفل‌سازي در اين استان انجام مي‌دهد.
محمدرضا طاهرپور تصريح کرد: تغيير در طراحي و کاربردهاي مختلف قفل چالشتري، آموزش به افراد علاقمند و به‌آموزي از طريق استاد و شاگردي، مهم‌ترين برنامه‌هاي اداره‌کل ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري استان چهارمحال و بختياري در اين رابطه هستند.
وي از برقراري بيمه براي دو تن از قفل‌سازان چالشتري خبر داد و اظهار داشت: پيگيري براي برقراري مستمري، برخورداري از بيمه هنرمندان و طرح تکريم صنعتگران و هنرمندان که در دبيرخانه و اختيارات آن در حوزه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي قرار دارد، به عنوان برنامه‌هاي اولويت‌دار اداره‌کل ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري چهارمحال و بختياري به شمار مي‌رود.
طاهرپور خاطرنشان کرد: اکنون قفل‌هاي چالشتري در موزه‌هاي کشورهاي مختلف دنيا مانند بوستون آمريکا، لوور فرانسه، بيرمنگام انگلستان، عربستان سعودي و ايالات متحده عربي به نمايش در آمده است.
*در ساخت قفل چالشتري از نقش‌هاي اسليمي استفاده مي‌شد
سرپرست معاونت صنايع‌دستي اداره‌کل ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري استان چهارمحال و بختياري گفت: حفظ و احياي هنرهاي بومي و سنتي جزو وظايف اين اداره‌کل بوده و در صورت ورود به مرز فراموشي، اقدامات لازم انجام مي‌شود.
مهرداد رئيسي اظهار کرد: قفل چالشتري با فيزيک کنوني، تنها در چالشتر ساخته شده و مالکيت فکري و معنوي آن فقط در دست هنرمندان اين منطقه است.
وي با اشاره با ساخت و توليد قفل چالشتري در زمان حاضر بيان داشت: در صورت احتمال خطر فراموشي ساخت اين هنر صنعتي، اداره‌کل ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري، نسبت به احياي آن تدابير لازم را مي‌انديشد.
رئيسي به استفاده از عباراتي مانند "محمد رسول‌الله(ص)"،"الله‌اکبر" و برخي اشعار عرفاني بر روي قفل‌هاي چالشتري اشاره و تأکيد کرد: در ساخت اين قفل‌ها از نقش‌هاي اسليمي به سبک مشبک و تلفيقي از رشته‌هاي مس، طلا و نقره استفاده شده است.
*حفظ و ترويج صنعت قفل‌سازي چالشتري ضروري است
استاندار چهارمحال و بختياري نيز در اين باره گفت: صنعت هنري قفل‌سازي در چالشتر قدمت بسيار بالايي داشته و مربوط به دوران صفويه بوده که از شهرتي جهاني برخوردار است.
قاسم سليماني‌دشتکي تصريح کرد: حفظ اين صنعت هنري و انتقال آن به نسل‌هاي آينده به عنوان يکي از شاخص‌هاي مهم هنري – صنعتي در استان چهارمحال و بختياري اهميت ويژه‌اي دارد.
وي افزود: در اين راستا بايد مسئولان اداره‌کل ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري چهارمحال و بختياري تدابير لازم را بينديشند و اقدامات مورد نياز در راستاي حفظ و ترويج اين صنعت هنري را انجام دهند.
سليماني‌دشتکي خاطرنشان کرد: قفل چالشتر که نمونه طلاي آن براي درب کعبه، از سوي "استاد احمد نيکزاد چالشتري" ساخته شده، به عنوان يکي از افتخارات استان چهارمحال و بختياري بوده که نام اين استان را در جهان معرفي کرده است.
استاندار چهارمحال و بختياري اظهار داشت: هنرمندان استان چهارمحال و بختياري در دوران‌هاي مختلف توانسته‌اند نام خود را به نيکي در تاريخ ايران ثبت و ضبط کنند.
وي هنرمندان استان چهارمحال و بختياري در رشته‌هاي مختلف را يکي از عوامل اصلي معرفي اين استان به ساير نقاط کشور و دنيا اعلام و بيان کرد: انتقال دانش علمي، عملي، تئوري، کلاسيک و کاربردي هنرهاي صنعتي گوناگون و منحصر به فرد موجود در اين استان به نسل‌هاي آينده ضرورت دارد.
به گزارش فارس، برنامه‌ريزي‌هاي علمي، کاربردي و عملياتي از سوي مسئولان ارشد استان چهارمحال و بختياري و کشور، با هدف ارائه تسهيلات لازم به هنرمندان و حمايت همه‌جانبه از آنان به منظور حفظ و افزايش کيفي و کمي توليدات آنان ضرورت دارد.
استاندار چهارمحال و بختياري هم در جلسات و نشست‌هاي مختلف، به مسئولان دستگاه‌هاي اجرايي تأکيد کرده و دستور داده تا اقلام مورد نياز مربوط به حوزه کاري خود را از محل توليدات داخلي تأمين کنند.
هدف آقاي سليماني‌دشتکي از اين تأکيد و دستور، حمايت از توليدکنندگان استان چهارمحال و بختياري با هدف رونق توليدات داخلي به ويژه در بخش هنرهاي صنعتي و دستي است.
اميد است مسئولان دستگاه‌هاي اجرايي استان چهارمحال و بختياري با عمل به تأکيدات و دستورات استاندار، با خريد اقلام مورد نياز مربوط به حوزه کاري خود از محل توليدات داخلي، زمينه حمايت از توليدکنندگان اين استان به ويژه در بخش‌هاي صنعتي، هنري و صنايع‌دستي را فراهم کنند.
در اين صورت مي‌توان علاوه بر ترويج هنرهاي صنعتي و دستي در استان چهارمحال و بختياري، زمينه تشويق هنرمندان و علاقمندان براي حفظ و انتقال اين هنرهاي اصيل، بومي و محلي به نسل‌هاي آينده را فراهم کرد.
از آن جايي هم که دولت تدبير و اميد حمايت از گروه‌هاي مختلف هنري را جزو برنامه‌هاي اجرايي خود قرار داده است، تشکيل شرکت‌‌هاي تعاوني به منظور ساماندهي هنرمندان و استفاده آسان‌تر آنان از تسهيلات گوناگون دولت يازدهم نيز نقش مهمي در توسعه کمي و کيفي صنايع دستي و هنرهاي صنعتي به ويژه در بخش قفل‌سازي دارد.
----------------------------------
گزارش از وحيد رئيسي‌دهکردي
----------------------------------
انتهاي پيام/68003/ط40/ف4004